Als hobby-microbioloog met een passie voor regeneratieve landbouw onderzoek ik hoe microben, mineralen en organisch materiaal samen kunnen bijdragen aan het herstel van bodemgezondheid. In deze blogreeks neem ik je mee langs de 5 M’s van duurzame landbouw—een praktische denkrichting voor het aanpakken van landbouwkundige vraagstukken:
- Mindset (mentaliteit)
- Management (beheer)
- Microben
- Mineralen
- Organisch materiaal
Vandaag duiken we in de derde M: microben. Deze microscopisch kleine organismen vormen samen het bodemvoedselweb—een complex ecosysteem dat essentieel is voor gezonde bodems, robuuste gewassen én duurzaam beleid.
Wat is het bodemvoedselweb?
Het bodemvoedselweb bestaat uit bacteriën, schimmels, nematoden en protozoa. Samen vervullen zij cruciale functies:
- Ziekteonderdrukking
- Voorkomen van nutriëntenuitspoeling
- Nutriëntencirculatie
- Afbraak van gifstoffen
- Structuurvorming in de bodem
- Koolstof opslag
Dit ondergrondse ecosysteem werkt in harmonie met wat er bovengronds groeit en leeft. Laten we deze functies nader bekijken.
1. Ziekteonderdrukking begint ondergronds
Veel plantenziekten en plagen ontstaan op microscopisch niveau. Gelukkig geldt dat ook voor hun bestrijding. Microben helpen ziektes te voorkomen via:
- Consumptie van schadelijke pathogenen
- Competitie om voedsel en ruimte
- Ruimtebeslag: als gunstige microben de beschikbare plekken bezetten, krijgen schadelijke organismen geen kans
Een belangrijke factor is de zuurstofbeschikbaarheid. In verdichte bodems met weinig zuurstof (<0.4 ppm O₂) domineren vaak schadelijke microben. Goed beluchte bodems (>0.4 ppm O₂) bevorderen juist microben die gunstig zijn voor plant, dier en mens. Deze grens van zuurstofwaarde is meer een richtlijn dan een grens.
2. Nutriënten blijven in de bodem
Microben nemen nutriënten op in hun cellen. Hierdoor spoelen deze voedingsstoffen niet weg met het water, maar blijven beschikbaar voor planten. Dit is cruciaal voor het behoud van bodemvruchtbaarheid én het beperken van nutriëntenverliezen naar het oppervlaktewater.
3. Microben maken nutriënten beschikbaar
Maar liefst 90% van de nutriëntenbehoefte van planten wordt bemiddeld door microben. Ze zetten organisch materiaal om in opneembare vormen, waardoor planten efficiënt gevoed worden zonder overmatige kunstmest.
Praktisch voorbeeld voor boeren
Stel, je stelt een bemestingsplan op voor een perceel met verdichte kleigrond. Door eerst het bodemleven te stimuleren (bijv. via compostextract of niet-kerende grondbewerking), activeer je microben die stikstof en fosfaat beschikbaar maken. Dit kan leiden tot een lagere kunstmestbehoefte én betere opname door de plant.
Ook bij ploegen is het relevant: diep ploegen kan het bodemleven verstoren. Overweeg ondiepe of niet-kerende bewerking om het bodemvoedselweb intact te houden.
4. Afbraak van gifstoffen
In Nederland zijn naar schatting 175.000 locaties met bodemverontreiniging. Bacteriën en schimmels zijn de natuurlijke afbrekers van deze gifstoffen. Ze breken complexe moleculen af tot onschadelijke componenten, en spelen daarmee een sleutelrol in bodemherstel.
5. Structuur: de ruggengraat van een gezonde bodem
Bodemtextuur verwijst naar de verhouding tussen zand, silt en klei. Structuur gaat over hoe deze deeltjes zich tot elkaar verhouden. Microben creëren aggregaten—kleine kluitjes van bodemdeeltjes—waardoor er ruimte ontstaat voor lucht en water.
Bekijk deze video’s voor een visuele vergelijking:
Je ziet dat waar het leven ontbreekt, namelijk de gist in het bloem, dan houdt de bodem geen water vast. De bodem spoelt dan ook uit.
Bij de boterham, waarbij er gist is gedaan door de bloem, zie je dat de boterham niet uitspoelt. Er vindt geen erosie plaats omdat er structuur in de boterham zit. En het is het leven dat deze structuur gemaakt heeft. Ruimte tussen de aggregaten kan opgevuld worden met water. De bodem is hiermee een spons geworden.
Een goed functionerend bodemvoedselweb draagt bij aan:
- Stikstofreductie: minder uitspoeling, betere opname
- Koolstofopslag: microben bouwen humus op
- Waterretentie: gestructureerde bodems houden meer water vast, wat droogtestress vermindert
Systeemdenken als sleutel
Je hoeft niet elk detail van het bodemvoedselweb te begrijpen om het te benutten. Net als bij een motor: je hoeft niet te weten hoe elk onderdeel werkt, zolang je weet dat het systeem functioneert.
We kunnen tegenwoordig precisie-microbiologie toepassen, maar mijn voorkeur gaat uit naar systeemdenken. Door anders te kijken en te handelen, kunnen we samen werken aan een gezonde bodem en een veerkrachtige landbouw.
