Als hobby microbioloog met een passie voor regeneratieve landbouw, onderzoek ik hoe we met behulp van microben, mineralen en organisch materiaal de bodemgezondheid kunnen herstellen. Ook Mindset en Management mogen hierin niet ontbreken. Sterker nog, dit zijn de punten waarmee ik begin. Want, de verandering in de buitenwereld begint in de binnenwereld.
In deze blogreeks neem ik je mee langs de 5 M’s van duurzame landbouw. Vandaag ga ik beginnen met mindset.
De 5 M’s
De 5 m’s zijn de volgorde waarin je kunt nadenken over een probleem in de landbouw:
- mindset (mentaliteit)
- management (beheer)
- microben
- mineralen
- organische materie
Bron: For the Love of Soil, Nicole Masters
Mindset is misschien wel het belangrijkste—maar vaak verkeerd begrepen—concept bij het opbouwen van een boerderij. Het veranderen van je mindset is de grootste hefboom die je maar kan hebben. Deze blog is er om moed in te spreken voor de boeren in Nederland die het anders willen.
Je kent bijvoorbeeld vast wel de wedstrijd tussen de haas en de schildpad. De haas is snel, de schildpad traag, maar uiteindelijk wint de schildpad omdat hij de juiste koers aanhoudt en volhoudt. Je kunt wel snel gaan, maar als de richting verkeerd is, dan zul je nooit aankomen op het gewenste punt. De aanhouder wint bovendien!
We berusten ons tegenwoordig op carbon capture technologieën. Technieken die overigens veel stroom gebruiken en maar relatief weinig koolstof uit de lucht haalt. In de landbouw zijn er ook nieuwe strategieën om koolstof in de grond te krijgen, namelijk biochar. Biochar lijkt een wonderlijke middel om een gezonde bodem te krijgen, maar is in wezen quick fix. Biochar is bevorderlijk voor de zandbodem, alleen niet voor een kleibodem. Hoewel biochar zeer bevorderlijk kan zijn voor de bodem, hebben we naast deze vorm van koolstof ook andere vormen van koolstof nodig in de bodem, namelijk humus. Waar biochar de haas kan zijn, is humus de schildpad.
oude gebruiken
Hoewel ploegen nog gebruikelijk is om te doen, is het erg schadelijk voor het bodemleven en verliest de bodem haar vermogen om koolstof en water vast te houden. Daarnaast verlies je de natuurlijke nutriënten cyclus in een bodem. Ik heb wel begrip voor ploegen, want hoe krijg je anders de plantjes in de bodem? En hoe krijg je anders verdichting verholpen? Maar zodra je weet wat de functie is van een levende bodem dat intact gelaten is, dan zul je niet meer zo snel naar de ploeg grijpen.
“Vroeger werd ik wakker en besloot wat ik die dag ging doden. Nu word ik wakker en vraag me af welk leven ik ga stimuleren.” – Gabe Brown
Nieuwe richting in landbouw
Het is hoogtijd in de landbouw dat we leven gaan stimuleren. Het doden van leven, bijvoorbeeld onkruid en grassen, blijkt vooral nodig te zijn bij het hebben van mono-culturen. Bij het aanplanten van geplande chaos, ofwel een combinatie van meerdere planten door elkaar, zul je zien dat het leven wilderig gaat groeien. Als je daarnaast een hoge dichtheid van planten per oppervlakte hebt, dan blijft er weinig plek over voor ongewenste gewassen dat men ‘onkruid’ noemt. Bij hoge dichtheid van gewassen met een grote diversiteit krijg je flink wat biomassa.
De infographic laat zien hoe de biomassa toeneemt bij een stijgende plantendiversiteit, gebaseerd op het Jena Experiment:
Tilman, D., Reich, P. B., & Knops, J. M. H. (2006). Biodiversity and ecosystem stability in a decade-long grassland experiment. Nature, 441(7093), 629–632.
Wat laat deze grafiek zien?
- Naarmate het aantal plantensoorten op een perceel toeneemt (van 1 tot 16), stijgt ook de gemiddelde biomassa.
- Dit ondersteunt het idee dat diverse ecosystemen productiever zijn, omdat verschillende soorten elkaar aanvullen in functies zoals nutriëntenopname, wortelstructuur en lichtgebruik.
- Deze aanpak bevordert functionele diversiteit, wat betekent dat planten verschillende rollen vervullen in het ecosysteem—zoals stikstofbinding, diepe worteling, schimmelbevordering, en bodembedekking. Dit leidt tot betere nutriëntenkringlopen, waterretentie en weerbaarheid tegen plagen.
- Er zijn zelfs studies die laten zien dat je nog een hogere planten diversiteit kunt nemen. Denk dan wel aan minimaal 40 verschillende planten uit 4 verschillende families.
Wat de boer met deze biomassa doet, daar komt wat creativiteit bij kijken. Denk aan het laten grazen of zet het in voor biobased materialen. Als je het goed plant, dan kun je zelfs nog wat vruchten van plukken, maar praktisch oogsten is dat dan niet. Daarvoor hebben we nieuwe technieken nodig zoals drones die kunnen plukken.
Veel collega’s vragen zich af: “Is dat natuurinclusief boeren wel te betalen?” Het antwoord is: ja, mits je het slim aanpakt. Kijk maar naar boeren die werken met geplande chaos—diverse gewassen, hoge plantdichtheid, en slimme rotaties. Ze besparen op inputkosten zoals kunstmest en bestrijdingsmiddelen, en bouwen tegelijk aan een robuust ecosysteem dat zichzelf in stand houdt.
Daarnaast ontstaan er nieuwe verdienmodellen: denk aan agroforestry, directe verkoop aan consumenten, samenwerking met natuurorganisaties, en zelfs het leveren van ecosysteemdiensten zoals koolstofvastlegging.
Functionele onkruid
“Als je kleine veranderingen wilt maken, verander dan wat je doet. Als je grote veranderingen wilt maken, verander dan hoe je dingen ziet.” – Gabe Brown
Zie een plant niet langer als een ‘onkruid’, maar meer als een indicator wat het landschap je probeert te vertellen. Zo weet je bijvoorbeeld dat bij een landschap met veel brandnetels het landschap nog in een vroeg stadium van successie zit en dat er veel stikstof in de bodem aanwezig is. Er zijn dan weinig schimmels aanwezig in de bodem.
Nog zo’n voorbeeld, als je veel penwortelaars in je landschap hebt, zoals distels of smeerwortel, dan heb je waarschijnlijk een verdichting in de bodem.
De functie van pioniersplantjes is het omhoog brengen van nutriënten naar de toplaag van de bodem. Dit maakt de bodem geschikt voor meer complexe plantengemeenschappen in latere successiestadia. De functie van planten met penwortels, is onder andere het doorbreken van verdichting. En een bodem zonder verdichting kan dan werkelijk goed functioneren.
Ik zie vaak dat er driftig tekeer wordt gegaan om ‘onkruiden’ te lijf te gaan. Want het is slecht voor de andere planten of dieren die op het landschap lopen. Dit voelt een beetje als onbegonnen werk. Want wil je werkelijk minder brandnetels en bramen, verlaag dan de stikstof depositie. Wil je af van de distel, haal dan verdichting weg.
Conditionering
Hoe ziet volgens jou een moderne boerderij eruit? Het liedje ‘old MacDonald had a farm’ is er een die we kennen vanuit onze kindertijd. Maar vertelt het ook de waarheid over het bouwen van een boerderij? Laat staan de boerderij van de toekomst? In mijn ogen is het gewoon een leuk liedje dat ooit is geschreven… Wat ik met dit verhaal wil bereiken, is duidelijk maken dat we allemaal tot op zekere hoogte zijn geconditioneerd. Conditionering hoeft niet slecht te zijn, zolang we ons er maar van bewust zijn. Dat heb ik geleerd van Didi Pershouse.
Op veel boerderijen zijn we ons onbewust het vrolijke liedje ‘old MacDonals had a farm’ gaan imiteren. Je ziet dit terug in het ontwerp van veel boerderijen. Zo heeft een ‘moderne’ boerderij wat varkens en koeien, wat groenten en een voedselbos als de luxe het toestaat.
Tegenwoordig weten we meer over patronen en verbindingen in de natuur. Laten we die kennis gebruiken als leidraad voor het bouwen van de boerderijen van de toekomst—en niet vasthouden aan nostalgische herinneringen. Hoewel de grootschalige landbouw van nu een grote, en vaak ook negatieve invloed heeft op de planeet, was het vroeger niet altijd beter gesteld met hoe we zaken op een boerderij manageden. Het ziet er dan weliswaar gezellig uit om een boerderij zoals die van old MacDonald na te bootsen. Maar met de kennis van nu zouden we echt beter kunnen doen waarbij we een drastisch positieve invloed kunnen hebben op de planeet.
Ben je er niet van overtuigd dat jij ook misschien geconditioneerd bent? Vraag jezelf af in wat voor auto je rijdt, of welk frisdrankmerk je drinkt. En waarom? Herzie alsjeblieft je overtuigingen over onkruiden en oude gebruiken. Weet je overigens al hoe de boer van de toekomst zijn of haar boerderij zal managen? Later ga ik daarom in op Management.